Bożena Paczkowska (Siwak)

„(…) takie życie było, że my więcej na walizkach. Bo to trasy mieliśmy, naprawdę bardzo dużo koncertów. Bo później, wie Pani, jak byliśmy w Terno, to się, wie Pani, zmieniały zespoły. To nie było, tak, że to w jednym zespole. Później założyła, przyjechała do nas taka pani, tera w tym roku zmarła, ona była z Sobótki. Jej syn jest Polak i on grał na klarnecie, i ona bardzo chciała później założyć romski zespół. Założyła. Ale ona ze względu na swojego syna, bo bardzo kochał tą muzykę romską. I ona założyła najpierw tutaj we Wrocławiu w Impracie ten zespół. No i tak, że później troszeczkę byliśmy tu, we Wrocławiu, ale później, bo to był ten stary zespół, kiedyś to co był ROMA się nazywał i on był w Poznaniu, i tak że my przyszliśmy do tej Estrady Poznańskiej, byliśmy w ROMIE. (…) [Mąż] gra na gitarze i tańczy. No i później, tak że my też tam później bardzo bardzo, tam byliśmy, praktycznie tam długo byliśmy w tym zespole, tam się wychował mój syn. Z nami jeździły dzieci, to ten najstarszy jeżdził z niam, bo jeszcze miałam tylko jego. Później się córka pojawiła, no ale córka nie zabardzo... Ona jak widziała, że ja strój ubieram to dostawała jakiś szok! Malutka była, miała niecałe dwa latka. No to później to dla mnie był problem, bo ona strasznie płakała, no to ona zostawała z mamą, to tego starszego brałam. Później byliśmy, sporo lat... Później w osiemdziesiątym ósmym, pojechaliśmy najpierw do Włoch, do filmu nagrywać. To był ten film... „Wiosenne Wody” z Nastassją Kinską, i jeszcze taki aktor z tego, z Ameryki... Haktor? Jakoś tam się nazywał. No to graliśmy, też taka fajna była scena. Bo to taki niby tabor, tam oni do tego taboru przyjechali. Tam byliśmy chyba z tydzień. Przyjechaliśmy sobie z Włoch, pojechaliśmy do Nowego Jorku. Na tournée, na cały miesiąc. Później pojechaliśmy, ten film jakąś nagrodę wziął, to nas zaprosili, to była taka niespodzianka dla tych aktorów. Oni nie wiedzieli. Wyjechaliśmy do Francji do Cannes. I tam mieliśmy dla nich, specjalnie, bo to była taka kolacja tam zapalnowana, i to dla nich była niespodzianka. Bo my z nimi graliśmy w tym filmnie i oni zaproponowali nam, że zrobimy taką niespodziankę dla tych aktorów. To było tak fajnie, naprawdę, też tam byliśmy chyba z tydzień. I jak oni tą kolację zjedli, oni taką scenę tam zrobili i tam nie było widać, że tam jest scena bo tam światła się nie paliły. I my, wie Pani, tak po ciemku, żeby oni nas nie widzieli, weszliśmy. Jak oni wzięli tą kolację i to cała była ta atrakcja, że zespół się znalazł znów ten sam. Oni takie były zadowolone! I to tak, wie Pani, wogóle te przeżycia, to wszystko, to było takie wspaniałe, nie? No.”

My jesteśmy katolicy, tak? No też są z innej wiary Romowie, bo są takie np. Światki Jehowy, to oni nie obchodzą święta, tak. Ale np. my mamy, no może mamy praktycznie trochę inne święta. Bo my mamy bardzo wesoło, jest. No i tak, że wie Pani, spotykamy się nie np. tak jak ja i moja rodzina, moje dzieci, moje wnuki, tylko ogółem – cała rodzina. To np. jak się zbieramy na święta to jest np. 100 osób! Albo ponad 100 osób. (…) Jak my robimy tutaj święta, bo jak jeszcze nie było tutaj tej sali to robiliśmy np. w domu święta. To wyglądały np. Boże narodzienie. To wyglądało np. pierwszy dzień świąt to u nas bardzo ważna jest Wigilia, tak? I to nie jest tak, że np., to też już dużo , nasze mamy, naszej mamy siostry to wszyscy pomarli, i tera nasze pokolenie. Oni tak nas wprowadzili w tą tradycje, i ta tradycja tak została. No i teraz my też chcemy nasze dzieci nauczyć, że ta tradycja ma dalej iść. To wyglądało tak, zanim tu jeszcze nie było, to wyglądały święta tak, że np. najpierw, jak jeszcze mamy nasze żyli, to najpierw było tak, że najstarsza siostra, wszystkie się zbierali na Wigilię do niej. Z dziećmi, z wnukami, z prawnukami, wszyscy się spotykali w jednym mieszkaniu. I np. było tak, że każdy zastawiał stoły, tak, no i tam się opłatkiem dzielili, no i posiedzieli, nie wiem, z godzinkę, dwie. Później szli, zabierali wszystkie gości, szli do drugiej siostry. I także, wie Pani, ile było tych sióstr czy braci to wszystkich się obeszło, to to schodziło aż do rana. No i później np. drugi dzień – Pierwszy Dzień świąt znów się prosili. I to tak, że przez całe święta. Tera jak mamy to [Centrum na Brochowie], to zbieramy się, bo jest gdzie. To już się nie zapraszamy, tylko przychodzimy tu, jest więcej miejsca. I np. każdy przynosi, według swojego uznania: jedzenie, wiadomo wódkę, picie, wszystko. I tutaj wiadomo, mamy stoły, wszystko układamy no i do rana się bawimy! (…) [ Święto zmarłych] u nas troszeczkę inaczej. Bardzo robimy te przygotowania, takie na cmentarzu. No to wiadomo tam, że się idzie, sprząta, robi wszystko. Bo my nie mamy, wie Pani, tych bogatych domków jak mają np. tutaj na Osobowicach, tak? Była Pani kiedyś tam? No, to oni mają tam troszeczkę inną pracą. No ale już, wie Pani, tak się staramy to wszystko tak tydzień przed, nie tylko, że się tam w jeden dzień. Żyjemy z tym, bo to jest dzień zmarłych. Tam są rodzice, tam np. jednen mój brat, drugi brat, ojciec. Tam ciotka, tam kuzyn, także bardzo dużo pozmarło, tych starych Cyganów to już tutaj tylko chyba może z dwie zostały takie starsze i jeden Cygan. Tak wszystko już pomarło. No i też dużo młodych pomarło. I z tym tak żyjemy, z tym świętem, że to jest Dzień Zaduszny, tak? No i później, wszystko rano, bo Romowie bardzo lubią nie tak symbolicznie,jakaś tam świeczka i jakiś kwiatuszek, nie! Bardzo dużo! To tak, wie Pani, aż do przesady. (…) U nas tak musi być bardzo, bardzo bogato. No i siedzimy przy tych grobach, każdy przy swoim grobie, tak. Ale jeszcze symbolicznie, tak żeby to było święto... nie tylko, wie Pani, takie smutne, no to np. z jednej strony (…) kobiety się zbierają a tam mężczyźni się zbierają. No i biorą wódką i tak, nie, że tam widzieli, ale troszkę słychać, tak? No to wiadomo. Później przychodzi ksiądz na mszę to jest cisza! No i siedzimy do późnego wieczora. Póki się już ciemno nie zrobi. To jest ich dzień. Ale później jak już wracamy ze cmentarza, no to się zbieramy, no i wtedy jest uczta! Troszeczkę... to nie jest tak w smak, bo tam, że się wypije, bo przecież Polacy też piją, nie oszukujmy się, tak, no bo tam obiad, czy tam się napiją, no to wiadomo, to nie jest nic takiego złego. Ale u nas później już śpiewamy, tańczymy – bawimy się. Ale nie dlatego, że.... to jest taka dla nich cześć, że się o nich pamięta, tak? I nie jest na smutno, ale na wesoło. Zaduszki tak u nas wyglądają.”