Bożena Paczkowska (Siwak)

My jesteśmy katolicy, tak? No też są z innej wiary Romowie, bo są takie np. Światki Jehowy, to oni nie obchodzą święta, tak. Ale np. my mamy, no może mamy praktycznie trochę inne święta. Bo my mamy bardzo wesoło, jest. No i tak, że wie Pani, spotykamy się nie np. tak jak ja i moja rodzina, moje dzieci, moje wnuki, tylko ogółem – cała rodzina. To np. jak się zbieramy na święta to jest np. 100 osób! Albo ponad 100 osób. (…) Jak my robimy tutaj święta, bo jak jeszcze nie było tutaj tej sali to robiliśmy np. w domu święta. To wyglądały np. Boże narodzienie. To wyglądało np. pierwszy dzień świąt to u nas bardzo ważna jest Wigilia, tak? I to nie jest tak, że np., to też już dużo , nasze mamy, naszej mamy siostry to wszyscy pomarli, i tera nasze pokolenie. Oni tak nas wprowadzili w tą tradycje, i ta tradycja tak została. No i teraz my też chcemy nasze dzieci nauczyć, że ta tradycja ma dalej iść. To wyglądało tak, zanim tu jeszcze nie było, to wyglądały święta tak, że np. najpierw, jak jeszcze mamy nasze żyli, to najpierw było tak, że najstarsza siostra, wszystkie się zbierali na Wigilię do niej. Z dziećmi, z wnukami, z prawnukami, wszyscy się spotykali w jednym mieszkaniu. I np. było tak, że każdy zastawiał stoły, tak, no i tam się opłatkiem dzielili, no i posiedzieli, nie wiem, z godzinkę, dwie. Później szli, zabierali wszystkie gości, szli do drugiej siostry. I także, wie Pani, ile było tych sióstr czy braci to wszystkich się obeszło, to to schodziło aż do rana. No i później np. drugi dzień – Pierwszy Dzień świąt znów się prosili. I to tak, że przez całe święta. Tera jak mamy to [Centrum na Brochowie], to zbieramy się, bo jest gdzie. To już się nie zapraszamy, tylko przychodzimy tu, jest więcej miejsca. I np. każdy przynosi, według swojego uznania: jedzenie, wiadomo wódkę, picie, wszystko. I tutaj wiadomo, mamy stoły, wszystko układamy no i do rana się bawimy! (…) [ Święto zmarłych] u nas troszeczkę inaczej. Bardzo robimy te przygotowania, takie na cmentarzu. No to wiadomo tam, że się idzie, sprząta, robi wszystko. Bo my nie mamy, wie Pani, tych bogatych domków jak mają np. tutaj na Osobowicach, tak? Była Pani kiedyś tam? No, to oni mają tam troszeczkę inną pracą. No ale już, wie Pani, tak się staramy to wszystko tak tydzień przed, nie tylko, że się tam w jeden dzień. Żyjemy z tym, bo to jest dzień zmarłych. Tam są rodzice, tam np. jednen mój brat, drugi brat, ojciec. Tam ciotka, tam kuzyn, także bardzo dużo pozmarło, tych starych Cyganów to już tutaj tylko chyba może z dwie zostały takie starsze i jeden Cygan. Tak wszystko już pomarło. No i też dużo młodych pomarło. I z tym tak żyjemy, z tym świętem, że to jest Dzień Zaduszny, tak? No i później, wszystko rano, bo Romowie bardzo lubią nie tak symbolicznie,jakaś tam świeczka i jakiś kwiatuszek, nie! Bardzo dużo! To tak, wie Pani, aż do przesady. (…) U nas tak musi być bardzo, bardzo bogato. No i siedzimy przy tych grobach, każdy przy swoim grobie, tak. Ale jeszcze symbolicznie, tak żeby to było święto... nie tylko, wie Pani, takie smutne, no to np. z jednej strony (…) kobiety się zbierają a tam mężczyźni się zbierają. No i biorą wódką i tak, nie, że tam widzieli, ale troszkę słychać, tak? No to wiadomo. Później przychodzi ksiądz na mszę to jest cisza! No i siedzimy do późnego wieczora. Póki się już ciemno nie zrobi. To jest ich dzień. Ale później jak już wracamy ze cmentarza, no to się zbieramy, no i wtedy jest uczta! Troszeczkę... to nie jest tak w smak, bo tam, że się wypije, bo przecież Polacy też piją, nie oszukujmy się, tak, no bo tam obiad, czy tam się napiją, no to wiadomo, to nie jest nic takiego złego. Ale u nas później już śpiewamy, tańczymy – bawimy się. Ale nie dlatego, że.... to jest taka dla nich cześć, że się o nich pamięta, tak? I nie jest na smutno, ale na wesoło. Zaduszki tak u nas wyglądają.”

„Ostatnio miałam taki przypadek w sklepie. Pan Starszy,co w ogóle... Myślałam, że mi to... wie Pani, że dostanę zawał, tak mnie zdenerwował. Tak mnie zdenerwował facet starszy. Była, wie Pani, kolejka w Kauflandzie, poszłam po zakupy. No i wie Pani, miałam dużo, bo my nie lubimy tak skromnie, no zależy, ale staramy się, żeby święta tak już, naprawdę, wie Pani, żeby było, żeby nie zabrakło niczego. Miałam całą ladę, a on do mnie tak brzydko... „Co ty tutaj?! Do Rumunii!”. Wie Pani, zaczął, tak... wyzywać, no nie chcę mówić, jak brzydko, strasznie. Ja najpierw mówię: „Proszę Pana, ja stoję w kolejcę, o co Panu chodzi?”. A mąż był w drugiej, nie?, bo były kolejki, i mówię: „Słuchaj albo tu szybciej albo tu”. Co to, to jest jakieś przestępstwo? No. A on do mnie, wie Pani... brzydko, nie... Wie Pani co, ja do niego „Wie Pan co, szkoda, że Pan jest stary. Jak się Pan zachowuje? Chce Pan, zaraz wezwę policję. Czy ja coś Panu zrobiłam?”. On do mnie „Wypierdalaj!” i zaczął tam, wie Pani, wyzywać. No to już myślałam, że mnie szlag trafi! Gdyby mąż nie przyszedł, to ja nie wiem co bym mu zrobiła! Jak on widział, że mąż doszedł, tak się uspokoił. Ale wie Pani co, ani ekspedientka ani jeden Polak, chociaż żeby powiedział słowo... Nikt w mojej obronie się nie stawił. No jak tak można? Ludzi traktować? To straszne! No jak można? Gdybym ja się przed niego, jakoś wepchnęła, no to by miał jakąś tam rację, bo czego pani się wpycha czy co. Ale ja poszłam do swojej kolejki, za swoje pieniądze! Czy ja mu coś ukradłam? Coś mu zrobiłam? Ubrudziłam? No nie! I ta Pani w sklepie, widziała i nawet słowem się nie odezwała. „Nie ma rasizmu” - jest, jeszcze jaki...”