Walentyna Suryn

"Ruszyliśmy na miasto, jak wygląda to miasto niemieckie? Wszystko otworem, sklepy otwarte, ale już prawie nic nie ma. Gwoździe jakieś, zawiasy, to tak było. Szuflady w sklepach otwarte i tylko gwoździe, zawiasy, jakieś ramki, porozrzucane wszystko. No bo co – jak już wojsko polskie weszło, to już z wiosek, z Pęckowa, z Drawska, z Chełstu, zewsząd, wszyscy ruszyli grabić, cudów nie ma, i pograbili wszystkie sklepy, już były ograbione. Już dla nas tylko gwoździe i te zawiasy, jakieś druty. Z ubrania – nie widziałam, a przecież sklepy na pewno były różne. Ktoś tylko krzyknął: „Hej! Proszek do prania, soda do prania jest!” „Gdzie?!” A on mówi: „Tam koło kościoła”. Tośmy ruszyli i tam na podwórku naprzeciwko kościoła, to tam patrzymy, prawda. A myśmy nie mieli już proszku do prania od dawna. Było trudno, wszystko brudne było, bo jechaliśmy dziesięć dni, no chyba tak. No i mydła, proszków nie mieliśmy. Wchodzimy, a tam całe podwórze zasypane pierzem: „Co za licho? To gdzież ten proszek się trzymie?”. „A w pierzu. Szukajcie!” To myśmy się opierzyli tam nieźle i zaczęliśmy tam grzebać w pierzu. A okazuje się, że to żołnierze, którzy ustępowali, radzieccy, i niemieccy pewnie, rozpruwali pierzyny niemieckie i szukali skarbów ukrytych. I to pierze pokryło całe podwórko. No i myśmy, repatrianci, cali w pierzu szukali mydła. Szukaliśmy i znaleźliśmy worki mydła i proszku. Nie, proszku nie było, tylko soda. Ale nam o to chodziło. Szukamy, do czego? Worki papierowe były, to żeśmy zabrali i pierze, pierze to na sobie zabraliśmy, i do worów sody i mydła. Ale zdobycze były! No i myśmy tak ciągnęli do tego postoju swego, na placu. Kto więcej miał, bardziej opierzony, ten bohaterem się okazał."

"Pamiętam ten rok, to był rok 1945, była taka ciepła jesień, że siostrzeniec orał w polu, już poniemiecką ziemię. Orano i siano. Myśmy się osiedlili na tym gospodarstwie, było przykro za naszym życiem. Niemcy byli wysiedlani i ci Niemcy, po których odziedziczyliśmy gospodarstwo, płakali, żegnali się. Mówili, że jedna taka pociecha, że wiedzą, że kto jest po nich, kto dziedziczy, liczą, ze to uczciwi ludzie i uszanują ich pracę. Było obsiane… Ach jeszcze ciekawostka. Były jeszcze pola zasiane i były buraki cukrowe. Niemka pokazywała mi w słoiczku, i mówi: „My robimy syrop buraczany”. Bo tu robili, nie tylko Niemcy. A myśmy tego nie robili, myśmy cukrowe dla bydła siali, właściwie nie cukrowe a pastewne, a tu cukrowe były buraki. Piękny zagon. Myśmy wybrali te ziemniaki. Niemka powiedziała, jak to oni robią, i myśmy zrobiły ten syrop z buraków. Piękny jak melasa, taki gęsty. Mam go dotychczas, podawałam każdemu do buteleczki, bo on już ma sześćdziesiąt lat ten syrop."

"Niemcy, po pół roku naszego pobytu byli wysiedlani na zachód do Niemiec. Bardzo były przykre momenty, bardzo, bo żołnierze radzieccy nie zawsze zachowywali się moralnie. Były grabieże, gwałty. Pamiętam, była taka panienka, córka, która tak bała się samotnie wyjść do swojej koleżanki, która jeszcze mieszkała w którymś z domów, i zawsze prosiła mnie żebym ja ją przeprowadzała, bo się bała. To były przykre momenty. Jeszcze było bardzo przykre, bo z naszego gospodarstwa, które my objęliśmy, wyszli właśnie dziadek z babcią i młoda kobieta po tym żołnierzu, z trójką dzieci. Nie pamiętam jak one udały się na dworzec w Krzyżu. A po dniu wróciły z płaczem, bo, mówią, „ żołnierze radzieccy obrabowali”, i nie mają ani butów, ani nic, „a na strychu”, mówi, „jeszcze mamy”, tak jak wszędzie na strychach jeszcze coś się zawsze znajdowało. Więc już pytają nas, czy mogą wejść na strych. Ja mówię: „Wasze jeszcze wszystko. Wchodźcie i bierzcie, co trzeba”. No, więc one pobrały te stare buty, poubierały, jakieś kurtki stare znalazły. Ubrały się, jak można było, jak tylko znalazły. I wtedy już faktycznie poszli na dworzec, czy jakimś wozem, nie pamiętam i odjechali wszyscy do Niemiec. Potem jeszcze dawali wiadomość, bo ich bardzo obchodziło, jak to gospodarstwo ich jest. No to posyłaliśmy też przez ich żołnierzy wiadomości."

"Dziesiątego maja już byliśmy na dworcu Krzyż. Jechaliśmy przez Poznań do Krzyża. Dziwne to wszystko nam się tu wydawało, jeszcze napisy wszędzie były niemieckie, na dworcu „Kreuz”. Biwakowaliśmy, noclegi mieliśmy na placu koło stacji, a potem nas rozlokowano przy poszczególnych większych budynkach w mieście. Z mego właśnie transportu, w którym przeważali moi sąsiedzi i rodzina, nocowaliśmy, biwakowaliśmy koło szkoły, gdzie był napis Hering Göring Schule. To była średnia niemiecka szkoła. Tu nocowaliśmy przez kilka nocy i kiedy pogoda była nieodpowiednia, nas z dziećmi, bo moja córeczka już miała dwa lata, a ja byłam znów w ciąży, to zaproponowano nam noclegi w szkole. Tam również gotowaliśmy posiłki dla małych dzieci. W miasteczku już powstał urząd repatriacyjny, tak zwany Państwowy Urząd Repatriacyjny. I tam właśnie nasi mężczyźni poszli, żeby załatwić, ewentualnie wybrać miejsca pracy. A właściwie pierwsze [miejsca] osiedlenia się. No mój mąż, chociaż byliśmy z zawodu nauczycielami, mój mąż nie kwapił się do pracy w szkole z uwagi, że ustrój był już socjalistyczny, komunistyczny. A właśnie mieliśmy już doświadczenia będąc na wschodzie, więc nie mieliśmy specjalnego nastawienia, chęci do pracy w szkolnictwie. No i dostał przydział gospodarstwa poniemieckiego i tam udaliśmy się razem z rodziną mojej siostry i szwagra."